Abhazya'daki devlet başkanlığı seçim sistemi üzerine merak edilen soruları değerli milletvekilimiz Tayfun Ardzinba'ya sorduk.
Abhazya’daki devlet başkanlığı seçim sistemi hakkında bilgi verebilir misiniz?
Abhazya Cumhuriyeti devlet başkanlığı seçimleri, çoğunluk seçim sistemi ilkesine göre tasarlanmıştır. Oy kullanma işlemleri Merkez Seçim Komisyonu tarafından oluşturulan seçim bölgelerinde yapılır. Oy kullanılabilmesi için belirlenen bölgelerde seçim sandık merkezleri oluşturulur. Abhazya Cumhuriyeti devlet başkanlığı seçiminin örgütlenmesi ve yürütülmesi için seçim komisyonları kurulur (merkez, ilçe). Oy verme işlemi, seçim günü yerel saat ile 08:00’de başlar ve saat 20:00’de biter. Her seçmen şahsen oy kullanır. Oy pusulaları, Abhazya Cumhuriyeti vatandaşlarının pasaportlarının ibrazı üzerine seçmen listelerine dayandırılarak oluşturulur ve bölge seçim komisyonu tarafından yayınlanır. Oy verme işlemi sona erdiğinde, bölge seçim komisyonları tarafından atanan sandık başkanları denetiminde ve sandık komisyon üyeleri gözetiminde sandıkların sayımı gerçekleştirilir, geçerli ve geçersiz oylar belirlenir ve sandık sayım protokolleri hazırlanır, imzalanır. Oylar torbalanır, mühürlenir, sandık başkan ve komisyonu tarafından kolluk kuvetleri eşliğinde il, ilçe merkez seçim komisyonu başkanlıklarına teslim edilir. Son etapta ise başkentimiz Sohum’daki merkez seçim komisyonu başkanlığına ulaştırılır.
Tüm il ve ilçelerde merkeze ulaştırılan ıslak imzalı protokoller denetlenir ve toplam seçmen sayısının %50’si oranında katılımı şartı kontrol edilir. Geçerli oylarının yarısından fazlasını tek başına alabilen aday Abhazya Cumhuriyeti Devlet Başkanı seçilmiş sayılır.
Tüm geçerli oyların en az %50+1’inin bir adayda toplanamaması durumunda Merkez Seçim Komisyonu en fazla oyu alan iki aday için seçimi tekrar organize eder. İlk tur seçim tarihinden itibaren 15 gün sonra 2. tur seçimleri yine aynı ilkeler doğrultusunda yenilenir. İkinci tur seçim sonuçlarının geçerli olabilmesi için toplam seçmen sayısının %25’inin katılımı gereklidir. İkinci turda en çok oyu alan aday Abhazya Cumhuriyeti Devlet Başkanı seçilmiş olur.
Devlet başkanı adayı olarak seçime katılabilmek için hangi şartları taşımak gerekiyor? Adaylar nasıl belirleniyor? Devlet başkanının görev süresi ne kadar? Aynı aday arka arkaya kaç defa seçilebiliyor?
Abhazya Cumhuriyeti vatandaşı, resmi devlet dilini (Abhazca) akıcı bir şekilde konuşabilen, 35 yaşından küçük ve 65 yaşından büyük olmayan, oy kullanma hakkına sahip, kalıcı olarak Abhazya Cumhuriyeti topraklarında seçim gününden önce en az 5 yıl kayıtlı olduğu adreste sürekli yaşamış herkes Abhazya Cumhuriyeti devlet başkanı adayı olabilir. Abhazya Cumhuriyeti devlet başkanı 5 yıllığına seçilir. Aynı kişi, iki kez üst üste Abhazya Cumhuriyeti devlet başkanı seçilebilir.
Cumhurbaşkanlığı adaylarını aday gösterme hakkı Abhazya Cumhuriyeti siyasi partilerine ve seçmen gruplarına aittir. Abhazya Cumhuriyeti devlet başkanlığına aday gösterebilmek için iki yöntem mevcuttur. İlk yöntemde, oy kullanma hakkına sahip 10 kişiden oluşan bir inisiyatif seçmen grubu, belirlediği devlet başkanı adayını, kendi isimlerinin olduğu listeyle birlikte merkez seçim komisyonuna sunarak resmi aday başvurusunu gerçekleştirmiş olur. Ardından aday tarafından,Abhazya Cumhuriyeti'nde nerede yaşadıklarına bakılmaksızın en az 2.000, en fazla 2.500 seçmen imzası aday tarafından toplanır ve Yüksek Seçim Komisyonu’na sunulur. İkinci yöntemde ise, siyasi partiler imza toplamaya gerek olmadan aday gösterebilir. Bir siyasi partinin sadece bir aday gösterme hakkı vardır. Abhazya Cumhuriyeti devlet başkanlığı için aday gösterilmesi seçimlerden 60 gün önce başlar ve seçimlerden 40 gün önce sona erer.
Devlet başkanının yetkileri nelerdir, tek başına karar alabildiği durumlar var mı, kimleri atayabiliyor ya da görevden alabiliyor?
Abhazya Cumhuriyeti'nde yürütme yetkisi Abhazya Cumhuriyeti Devlet Başkanı'na aittir. Abhazya Cumhuriyeti Devlet Başkanı yemin ettiği andan itibaren görevine başlar ve yeni seçilen Abhazya Cumhuriyeti Devlet Başkanı'nın yemin etmesinin ardından görevi biter.
Abhazya Cumhuriyeti devlet başkanı:
Abhazya Cumhuriyeti devlet başkanı ülke genelinde yürütme faaliyetlerinin genel yönetimi için Abhazya Cumhuriyeti Bakanlar Kurulu Başkanı'nı (Başbakan'ı) atar. Bakanlar Kurulu Başbakan tarafından kurulur ve tüm kurul devlet başkanına karşı sorumludur.
Devlet başkanı görevden alınabiliyor mu, hangi durumlarda, nasıl?
Abhazya Cumhuriyeti devlet başkanı, Abhazya Cumhuriyeti Anayasası'nı ve seçim yeminini ihlal eder ise görevden alınabilir. Bu yetki Abhazya Cumhuriyeti parlamentosunun ve Yüksek Anayasa Mahkemesi’nin elindedir.
Olası bir durumda, parlamento toplanır, gizli oy esasına göre oylama gerçekleşir ve 2/3 çoğunluk sağlanır ise Yüksek Anayasa Mahkemesi onayı ile başkanlıktan el çektirilebilir.
Oy pusulaları hangi dilde hazırlanıyor?
Abhazya Cumhuriyeti devlet başkanı seçimlerinde Abhazya Cumhuriyeti Merkez Seçim Komisyonu tarafından oy pusulaları ve metinleri Abhazca ve Rusça hazırlanır.
Seçimlere uluslararası gözlemciler katılıyor mu?
Yabancı vatandaşlar, dünya vatandaşı kişiler, yabancı tüzel kişiler, uluslararası kuruluşlar ve uluslararası kamu hareketleri, Abhazya Cumhuriyeti devlet başkanı adaylarının aday gösterilmesini, tescil edilmesini, seçilmesini teşvik eden veya engelleyen faaliyetlerde bulunma hakkına sahip olmamakla beraber, başvurmaları veya davet edilmeleri halinde Merkez Seçim Komisyonu onayı ile gözlemci olarak katılım sağlayabilirler.
Seçimin güvenliğini kim sağlıyor?
Seçim süreci ve oy kullanma günü dahil, seçimin güvenliği ve kanunlara uygun yürütülmesinin garantisini devlet kolluk kuvetleri asli olarak üstlenir, Merkez Seçim Komisyonu başta olmak üzere, gözlemciler, adaylar ve seçmenleri ve tüm Abhazya Cumhuriyeti vatandaşları tartışmasız sağlıklı bir seçimin gerçekleşmesinin teminatıdır.
Sandık görevlileri kimlerden oluşuyor?
Sandık görevlileri, her adayın, oylarına sahip çıkabilmesi adına, önceden Merkez Seçim Komisyonu’na bildirdirdiği isimlerden ve Merkez Seçim Komisyonu’nu temsil eden Bölge Seçim Komisyonlarının resmi temsilcilerinden oluşur.
Oy sayımı nasıl yapılıyor?
Oylama süresi dolduktan sonra, Bölge Seçim Komisyonu başkanı oylamayı bitmiş olarak ilan eder. Oy sayımı, seçim sonuçları belirlenene kadar kesinti yapılmadan, Bölge Seçim Komisyonu üyeleri tarafından doğrudan yapılır. İl ve ilçe seçim protokollerine dayanarak, Merkez Seçim Komisyonu seçim listelerinde yer alan Abhazya Cumhuriyeti vatandaşlarının sayısına ilişkin protokol verilerini oluşturur ve kaydeder.
Sonuçlar nasıl açıklanıyor? Sonuçların açıklanması ne kadar sürüyor?
Seçim sonuçlarının açıklanması ve yayınlanması, seçim sonuçlarına ilişkin protokolün imzalanmasından sonraki üç gün içerisinde Merkez Seçim Komisyonu tarafından yapılır.
Sandıklara itiraz nasıl oluyor, kimler itiraz edebiliyor, itirazı kim değerlendiriyor?
Sandığın bağlı olduğu Bölge Seçim Komisyonuna yazılı itiraz başvurusu yapılabilir, Çözümsüzlük durumunda ilçe, şehir veya bölge mahkemelerine, yüksek mahkemeye ve son olarak da Merkezi Seçim Komisyonu’na gerekli itirazlar yapılabilir.
Kesin sonuçlar kaç günde açıklanıyor ve görevlendirme ne zaman yapılıyor?
Abhazya Cumhuriyeti devlet başkanı seçiminin sonuçları hakkındaki rapor, seçim sonuçlarına ilişkin protokolün imzalanmasından sonraki üç gün içinde Merkez Seçim Komisyonu tarafından yayınlanır. Abhazya Cumhuriyeti Anayasası'na ve kanunlara göre seçilen Abhazya Cumhuriyeti devlet başkanı, yemin ettiği andan itibaren göreve başlar.
Bu seçimde aday olan kişiler kimlerdir?
Aday adaylarının Yüksek Seçim Komisyonu tarafından kabul edilip onaylanması 26 Temmuz 2019 tarihi itibari ile son bulmuştur. Komisyonun yaptığı açıklamaya göre 10 aday Abhazya Cumhuriyeti devlet başkanlığı için seçime katılabilecektir. Bu adayların tamamı insiyatif grupları tarafından aday gösterilmiştir. Herhangi bir partinin resmi adayı yoktur.
Abhazya’daki mevcut siyasi partiler hangileridir?
Adalet Bakanlığı’na kayıtlı bir düzineden fazla parti vardır, ancak bunlardan en faal olanları Ulusal Birlik Forumu, Aruaa, Amtsakhara, Abhazya Komünist Partisi, Abhazya Halk Partisi, Aynar olarak sıralanabilir.
Göreve geldikten sonra nasıl yemin ediliyor, yemin metni hangi dilde hazırlanmıştır?
Yeni seçilen Abhazya Cumhuriyeti Devlet Başkanı, Abhazya Cumhuriyeti parlamentosu milletvekilleri ve Abhazya Cumhuriyeti Yüksek Mahkemesi üyelerinin huzurunda Abhazca aşağıdaki yemini okur.
"Ҭоуба зуеит, сымч-сылша, схы-сыхшыҩ, сыҧсҭазаара зегьы Сыҧсадгьыл, сыуаажәлар рымаҵ аура ишазыскуа, сыжәлар ирымҭаны снапаҿы иҟало амчра ҳҳәынҭқарра Аконституциа, иахьатәи уи амш, уаҵәтәи уи аҧеиҧш рыхьчараз схы ишасырхәо. Жәлар рылахь соуааит иҧшьоу абри ахақәкы сацәхьаҵны саныҟала."
"Gücümü-imkanlarımı, aklımı-bilgimi, yaşamımın tamamını, vatanımın ve halkımın hizmetine adayacağıma, halkımın bana verdiği yetkiyi ve elimdeki tüm gücü devletimizin anayasasının bugünü ve geleceğini muhafaza etmek için kullanacağıma yemin ederim. Kutsal görevimi suistimal edecek olursam, halkımın vebali üzerimde olsun."
Yeni seçilen Abhazya Devlet Başkanı, diğer yetkilileri, Abhazya Cumhuriyeti kamuoyunu ve yabancı misafirleri açılış törenine davet etme hakkına sahiptir.
Aynı kişinin Abhazya Cumhuriyeti Devlet Başkanılığı makamına tekrar seçilmesi durumunda, yemin tekrar edilir.
Abhazya Cumhuriyeti Devlet Başkanı Yemin Töreni özel bir seremoni ile gerçekleştirilir. Parlamento başkanı kürsüye çağrılır, konuşmasını yapar, yeni seçilen başkanı takdim eder. Devlet Başkanı kürsüye gelir, anayasa üzerine elini koyarak yeminini gerçekleştirir. Bu esnada kürsü arkasında tüm parlamento üyeleri ve Yüksek Mahkeme üyeleri, ön tarafta ise davetliler hazır bulunur. Yeminin okunması bittiğinde milli kıyafetli askerler Devlet Başkanı mührünü, bayrağını ve başkandan başkana geçen bastonu (Alabaş) mistik bir havada ulaştırırlar. Parlamento başkanı sırası ile mühürü, bayrağı ve bastonu teslim eder. Başkan bastonu sağ eli ile kavrar ve yukarıya doğru kaldırır ki, o andan itibaren devlet başkanıdır. Davetliler dahil tüm salon ayağa kalkar, alkışlar ve ardından milli marşımız okunur.
Son olarak, davetliler arasından önceden belirlenmiş kişiler sırası ile kürsüde tebrik konuşmalarını yapar ve tören tamamlanır.
Seçildikten sonra ilk dış gezi nereye yapılıyor, bu konuda bir devlet geleneği var mı?
Böyle bir gelenek henüz yerleşmedi fakat öncelikle Rusya Federasyonu ve kardeş Kuzey Kafkasya cumhuriyetlerine karşılıklı ziyaretler gerçekleşmektedir.
Bu röportaj Altınpost haber sitesi tarafından 2019 seçimlerinden önce yapılmıştır.